Historia kajakarstwa

Kajakarstwo, aktywność dziś kojarzona z relaksem na łonie natury czy zaciętą rywalizacją sportową, ma za sobą fascynującą historię, która sięga tysięcy lat wstecz. Od pierwotnych łodzi myśliwskich, niezbędnych do przetrwania w surowych warunkach Arktyki, po zaawansowane jednostki wykorzystywane w operacjach wojskowych i na olimpijskich torach – kajak przeszedł niezwykłą ewolucję. Ta podróż przez wieki i kontynenty ukazuje nie tylko rozwój technologii, ale także zmieniające się potrzeby i relacje człowieka z wodą.

Spis treści

• Skąd pochodzi słowo kajak?
• Kajak, caone i kanadyjka, czyli terminologiczny galimatias
• Gdzie po raz pierwszy wykorzystano kajaki?
• Kajaki w operacjach wojskowych i militarnych
• Prototypy współczesnych kajaków
• Kajakarstwo jako aktywna forma rekreacji
• Kiedy kajakarstwo zadebiutowało na Igrzyskach Olimpijskich?
• Dlaczego kajaki to coraz popularniejsza forma rekreacji?

Skąd pochodzi słowo kajak?

Samo słowo "kajak" ma swoje korzenie w językach rdzennych mieszkańców Arktyki. Wyraz wywodzi się z inuickiego qajaq (w zapisie fonetycznym często przywoływanego jako „ka-i-ak”). Rdzeń qa- oznacza „człowiek”, a -jaq – „łódź”, co razem można odczytać jako „łódź [jednego] człowieka” lub „męskie czółno”. W dialektach grenlandzkich słowo to od dziesięciu stuleci opisuje zamkniętą łódź zszytą ze skóry fok i renifera, naciąganych na kostny stelaż. Ta etymologia doskonale oddaje pierwotne przeznaczenie tych jednostek – były one narzędziem do zdobywania pożywienia i przemieszczania się w trudnych warunkach.

Kajak, caone i kanadyjka, czyli terminologiczny galimatias

W głębi kontynentów zamiennikiem kajaka było canoe Indian północnoamerykańskich – „kanu” z kory brzozowej na giętkim szkielecie. Europejscy traperzy ochrzcili indiańskie łodzie mianem Canadian Canoe, skąd w polszczyźnie pojawiła się kanadyjka – otwarta, jednopiórowa i pływana w pozycji klęczącej. Kajak (zamknięty, dwu-piórowy) i kanadyjka (otwarta) utworzyły dwa filary dzisiejszych konkurencji sportowych.

Gdzie po raz pierwszy wykorzystano kajaki?

Pierwsze kajaki, a właściwie ich pierwowzory, powstały około 4000-5000 lat temu, stworzone przez rdzenne ludy Arktyki, takie jak Inuitów i Aleutów. Projekt i konstrukcja kajaka były nierozerwalnie związane z surowymi wymaganiami środowiska oraz potrzebą efektywnego polowania i transportu. przeciwieństwie do łodzi z kory czy drewna, kajaki wykonane ze skór zwierzęcych (foczych, morsowych) naciągniętych na lekkie ramy z drewna dryfującego lub kości wielorybów, były elastyczne, wytrzymałe i wodoodporne, co czyniło je idealnymi do nawigacji wśród lodu.

Kajaki pojawiają się zarówno na pradawnych malowidłach, jak i występują w przekazie ustnym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. a malowidłach w mastabie Tiego w Sakkarze (V dynastia, ok. 2450 p.n.e.) widzimy wąskie, niskie łodzie z płaskim dnem przypominające dzisiejsze kajaki rzeczne. Polinezyjskie kroniki ustne opisują zaś długodystansowe wyprawy pirog z nadbudowanym pokładem, a na Wyspach Aleuckich archeolodzy odnajdują miniaturowe figurki drewnianych baidarków.

Kajaki w operacjach wojskowych i militarnych

Kajaki na przestrzeni wieków nie były wykorzystywane wyłącznie do polowań. Drewniano-skórzane łodzie trafiały także na fronty. Podczas II wojny światowej brytyjscy komandosi z elitarnego Special Boat Service wykorzystali składane kajaki w operacji „Frankton” – w grudniu 1942 r. wpłynęli nimi do portu w Bordeaux i uszkodzili niemiecką flotę zaopatrzeniową. Mniejsze desanty kajakowe przeprowadzali też Finowie na jeziorach Karelii. Niewielki przekrój poprzeczny łodzi utrudniał wykrycie radarowe, a cicha praca wioseł – nasłuch sonarów. Współczesne siły specjalne, takie jak amerykańskie Navy SEALs, Marine Force Recon czy Army Special Forces, nadal wykorzystują kajaki jako metodę infiltracji.

Prototypy współczesnych kajaków

Ewolucja kajaka od pierwotnych konstrukcji do współczesnych jednostek stworzonych z materiałów technologicznych odzwierciedla postęp technologiczny. Tradycyjne kajaki zbudowane ze skóry zwierzęcej naciągniętej na szkielet z czasem były zastępowane drewnianymi łodziami pokrytymi tkaniną – w tej formie kajaki wspomagały łowiectwo plemienne przez wiele wieków. Dopiero w latach 50. XX wieku doszło do przełomu, kiedy to w USA wprowadzono pierwsze łodzie z włókna szklanego, a w Europie – nadmuchiwane łodzie z gumowanej tkaniny.

Prawdziwą rewolucję przyniosły kajaki wykonane z rotacyjnego formowanego plastiku, które pojawiły się w 1973 roku. Materiały takie jak polietylen (HDPE) stały się standardem, oferując większą wytrzymałość i trwałość, szczególnie w kajakarstwie górskim. Współczesne kajaki, projektowane przez inżynierów z wykorzystaniem zaawansowanych technologii komputerowych, charakteryzują się ulepszoną stabilnością, zwrotnością i systemami amortyzacji, co pozwala na tworzenie jednostek idealnie dopasowanych do różnych dyscyplin i stylów pływania.

Kajakarstwo jako aktywna forma rekreacji

Za ojca współczesnego kajakarstwa, rozumianego jako forma aktywnego wypoczynku uchodzi szkocki inżynier John MacGregor.. Założył on w Londynie Royal Canoe Club (Brytyjski Królewski Klub Kanoe) , skonstruował drewnianą łódź Rob Roy inspirowaną północnoamerykańskimi kajakami, ale zbudowaną z drewna dębowego i cedrowego, pokrytą gumowanym płótnem, z otwartym kokpitem. Szkot spopularyzował kajakarstwo książką A Thousand Miles in the Rob Roy Canoe. Już w 1880 r. kanałami Europy pływało kilkaset takich jednostek. Kajaki stały się nową formą rekreacji dla wiktoriańskiej klasy średniej.

Kiedy kajakarstwo zadebiutowało na Igrzyskach Olimpijskich?

Kajakarstwo zadebiutowało na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu w 1924 roku jako sport pokazowy w kategorii kajakarstwa na wodach płaskich (sprint). Pełnoprawną dyscypliną olimpijską stało się na Igrzyskach w Berlinie w 1936 roku. Konkurencje dla kobiet zostały wprowadzone dopiero po II Wojnie Światowej - pierwszy raz na igrzyskach w Londynie w 1948 roku.

Kajakarstwo górskie (slalom) pojawiło się na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium w 1972 roku, a od Igrzysk w Barcelonie w 1992 roku na stałe weszło do programu olimpijskiego. Stopniowe włączanie kobiet do kolejnych konkurencji oraz dodawanie nowych dyscyplin odzwierciedla ewolucję sportu w kierunku większej inkluzywności i dynamiki, nadążając za współczesnymi trendami sportowymi i zmianami społecznymi Obecnie Międzynarodowa Federacja Kajakowa (ICF) nadzoruje ponad 10 odmian – od maratonu po kajak polo.

Dlaczego kajaki to coraz popularniejsza forma rekreacji?

Współczesne kajakarstwo to nie tylko sport wyczynowy, ale przede wszystkim coraz popularniejsza forma aktywnego wypoczynku, szczególnie w Polsce. Badania PTTK z 2022 roku wskazują, że turystykę wodną uprawia w Polsce od 4 do 5 milionów osób rocznie, co świadczy o jej rosnącej popularności. Główne czynniki wpływające na popularyzację rekreacyjnych spływów kajakowych to:

• Dostępność akwenów. Na 150 tys. km rzek w Polsce setki nadają się do spływów. Klasyki to Krutynia, Brda, Drawa, Czarna Hańcza i Biebrza, a na Śląsku zachwyca Mała Panew – polska Amazonka wijąca się wśród borów Stobrawsko-Turawskich. W Polsce znajduje się również wiele atrakcyjnych jezior do kajakarstwa, takich jak Jezioro Solińskie (Bieszczady), Jezioro Zegrzyńskie (Mazowsze) czy Jezioro Ostrzyckie (Kaszuby)

• Obcowanie z naturą i ucieczka od wielkomiejskiego zgiełku - Jednym z najważniejszych atutów kajakarstwa jest możliwość bezpośredniego kontaktu z naturą. Spływy kajakowe Śląsk pozwalają na kontemplację i doświadczanie przyrody z zupełnie nowej perspektywy. Wiele polskich rzek przepływa przez rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary Natura 2000, oferując ciszę i spokój oraz możliwość obserwacji dzikiej flory i fauny, w tym rzadkich gatunków ptaków czy dzikich zwierząt.

• Niski próg finansowy – w porównaniu do innych form rekreacji, spływy kajakowe są stosunkowo tanie. Sprzęt możemy wynająć, wypożyczalnie zwykle zapewniają cały niezbędny ekwipunek, czyli kajaki z wiosłami, kamizelki ratunkowe i usługę przewiezienia z parkingu do przystani kajakowej – łącznie będzie to kwota w przedziale 110 – 160 zł.

Kajaki na rzece Mała Panew

Kajakarstwo w Polsce ma bardzo bogatą historię. W latach 60. i 70. XX wieku kajakarstwo na Małej Panwi pomału startowało. Popularność spływów rosła dzięki ośrodkom wypoczynkowym, tworzonym przez kopalnie i huty w czasach PRL. Choć wiele z nich dziś już nie działa, ich ślady wciąż można odnaleźć wśród okolicznych lasów. To właśnie wtedy powstały pierwsze kluby kajakowe, które rozpoczęły organizację spływów i zapoczątkowały kajakową tradycję regionu. W 1991 roku zamknięta została celulozownia w Kaletach (zakłady papiernicze), która miała wpływ na zanieczyszczenie rzeki. Od tamtego czasu jeszcze bardziej popularne w regionie stały się spływy kajakowe ze względu na czystszą rzekę. W Gminie Krupski Młyn regularne spływy zaczęły się odbywać od 2010 roku, a fragment rzeki Żyłka - Kielcza na stałe zagościł na kajakowej mapie Polski, jako jeden z najbardziej malowniczych fragmentów rzeki do pokonania kajakiem.